Rośliny-mistrzowie a świat farmacji: Ibogaina, Ayahuasca, Pejotl i Konopie - dwie perspektywy uzdrawiania

Rośliny-mistrzowie a świat farmacji: Ibogaina, Ayahuasca, Pejotl i Konopie - dwie perspektywy uzdrawiania

Jeszcze do niedawna rozmowa o psychodelikach, szamanizmie czy roślinach używanych w rytuałach wydawała się domeną antropologów i badaczy kultury. Dziś coraz częściej pojawia się w kontekście nauki, farmakologii i psychiatrii. Powód to kryzys zdrowia psychicznego i uzależnień, który stawia przed medycyną pytania o nowe, skuteczniejsze metody leczenia.

Depresja, PTSD, zaburzenia lękowe i uzależnienia to problemy, które dotyczą milionów osób. Standardowe leki, choć pomocne nie zawsze wystarczają. W tej próżni powraca zainteresowanie roślinami-mistrzami, używanymi od wieków w tradycjach szamańskich i duchowych. To substancje, które nie tylko wpływają na ciało, ale też oferują doświadczenia transformacyjne.

Do klasycznej trójki ibogainy, ayahuasci i pejotlu warto dodać także konopie. To roślina, która przeszła drogę od demonizacji do oficjalnego zastosowania w medycynie i może być pomostem między światem tradycji a światem farmacji.

Rośliny-mistrzowie w tradycjach szamańskich

Ibogaina (Afryka Środkowa)
W tradycji Bwiti ibogaina stanowiła klucz w ceremoniach inicjacyjnych. Uczestnicy opisywali, że „widzieli całe swoje życie” i konfrontowali się z traumami. Była traktowana jako nauczyciel i przewodnik, narzędzie introspekcji, a nie zwykły środek psychoaktywny.

Ayahuasca (Amazonia)
Napój przygotowany z liany Banisteriopsis caapi i liści Psychotria viridis (źródło DMT). Ayahuasca to „liana duszy”, używana w rytuałach oczyszczenia i duchowego nauczania. Szamani powtarzają, że pokazuje prawdę o sobie, o innych, o relacjach ze światem natury.

Pejotl (Ameryka Północna)
Kaktus zawierający meskalinę, używany w rytuałach wspólnotowych przez ludy Huichol czy Nawaho. Uczestnicy ceremonii opisują poczucie jedności z kosmosem, wizje duchowe i głębokie doświadczenia wspólnotowe.

Konopie (Azja, Bliski Wschód, Europa)
Konopie od tysięcy lat towarzyszyły człowiekowi. W Indiach wchodziły w skład napoju bhang, używanego w świętych rytuałach, w Chinach były opisywane w starożytnych farmakopeach jako lek na ból i bezsenność, a w świecie arabskim wspomagały medytację i kontemplację. Dla wielu kultur były rośliną, która łączy ciało i ducha, a nie tylko ziołem o działaniu psychoaktywnym.

Perspektywa naukowa - co mówią badania?

Ibogaina

Badania sugerują, że ibogaina może „resetować” układ nagrody w mózgu, zmniejszając objawy odstawienia opioidów i redukując głód narkotykowy¹. W badaniach obserwacyjnych pacjenci zgłaszali znaczną poprawę po jednorazowym podaniu². Problemem pozostaje jednak ryzyko kardiologiczne, udokumentowano przypadki arytmii i nagłych zgonów³. Brakuje też dużych badań randomizowanych.

Ayahuasca

Napar składający się zazwyczaj z dwóch roślin :

• Banisteriopsis caapi: pnącze z rodziny Malpighiaceae, które zawiera harmaliny (inhibitory MAO). To właśnie ono często bywa nazywane „lianą duszy”.
• Psychotria viridis (albo w niektórych tradycjach Diplopterys cabrerana) krzew z rodziny Rubiaceae, który zawiera DMT (dimetylotryptaminę).

Zawarte w niej DMT i harmalina oddziałują na receptory serotoninowe i sprzyjają neuroplastyczności. Badania kliniczne na weteranach wojennych pokazały znaczną poprawę objawów PTSD po ceremoniach ayahuaski⁴. Inne analizy wskazują na potencjał w leczeniu depresji, choć potrzeba więcej badań kontrolowanych⁵. Ryzyka? Silne reakcje emocjonalne, wymioty, tachykardia, zwłaszcza u osób nieprzygotowanych⁶.

Pejotl (meskalina)

Mescalina aktywuje receptory serotoninowe i dopaminowe. Badania potwierdzają jej wpływ na poprawę nastroju, redukcję lęku i wglądy psychologiczne⁷. Naturalistyczne użycie wiązało się z samodzielnie zgłaszanym spadkiem objawów depresji i lęku⁸. Jednak czas działania (10–14 godzin) i efekty uboczne (nudności, wzrost ciśnienia) ograniczają potencjał kliniczny⁹.

Konopie

Konopie wyróżniają się tym, że ich potencjał został już częściowo włączony do medycyny.

• Układ endokannabinoidowy - badania wykazały, że regulują nastrój, sen, apetyt i odpowiedź stresową¹⁰.

• CBD (kannabidiol) - w 2018 r. FDA zatwierdziła Epidiolex, lek na bazie CBD w terapii padaczki lekoopornej¹¹.

• CBD a lęk - duże serie przypadków wskazują na zmniejszenie objawów lękowych i poprawę jakości snu¹².

• THC i ból przewlekły - przeglądy systematyczne wskazują na umiarkowaną skuteczność kannabinoidów w terapii bólu i spastyczności¹³.

Konopie stały się przykładem rośliny, która przeszła drogę od „świętej i demonizowanej” do uznanej w nauce i farmacji. Pokazuje to, że integracja tradycji i badań naukowych jest możliwa.

Dwie strony medalu

Tradycja widzi w roślinach nauczycieli i przewodników. Leczenie obejmuje ciało, duszę, wspólnotę i relacje.

Medycyna akademicka zaś domaga się standaryzacji: czystych substancji, precyzyjnych dawek, przewidywalnych efektów.

Ale konopie pokazują, że te światy można połączyć. Z demonizowanej rośliny stały się uznanym elementem terapii – i nadal zachowują swój kulturowy i duchowy wymiar.

Nie chodzi o to, by wybierać „albo - albo”: albo farmacja, albo tradycja. Historia konopi i nowe badania nad ibogainą, ayahuaską i pejotlem sugerują, że przyszłość medycyny może leżeć w integracji.

• Nauka wnosi bezpieczeństwo, badania kliniczne i standaryzację.

• Tradycja przypomina o roli kontekstu, wspólnoty i psychicznego przygotowania.

Być może za kilka dekad będziemy patrzeć na te rośliny tak samo, jak dziś patrzymy na morfinę (wyizolowaną z opium) czy aspirynę (pochodzącą z kory wierzby). To, co kiedyś było rytuałem i intuicją, staje się nauką i farmakologią.

I odwrotnie, nauka uczy się, że leczenie to nie tylko molekuła w kapsułce, ale też przeżycie, opieka i transformacja.

Przypisy

1. Alper, K. R., et al. (2018). Ibogaine detoxification transitions opioid and cocaine dependence to abstinence: A systematic review and case series. Frontiers in Pharmacology, 9, 529.

2. Brown, T. K., & Alper, K. R. (2017). Treatment of opioid use disorder with ibogaine: Detoxification and drug use outcomes. Am. J. Drug Alcohol Abuse, 43(1), 24–36.

3. Koenig, X., & Hilber, K. (2015). The anti-addiction drug ibogaine and the heart: A delicate relation. Molecules, 20(2), 2208–2228.

4. Mithoefer, M. C., et al. (2024). Ayahuasca in the treatment of posttraumatic stress disorder: Mixed-method case series evaluation in military combat veterans. J. Psychoactive Drugs.

5. Maia, T. P., et al. (2023). Ayahuasca’s therapeutic potential: What we know and what we don’t. European Neuropsychopharmacology, 68, 65–79.

6. Jiménez-Garrido, D. F., et al. (2022). Adverse effects of ayahuasca: Results from a large global survey. PLOS Global Public Health, 2(10), e0000438.

7. Schmid, Y., et al. (2024). Acute dose-dependent effects of mescaline in a double-blind, placebo-controlled study in healthy participants. Translational Psychiatry, 14(1), 31.

8. Davis, A. K., et al. (2021). Naturalistic use of mescaline is associated with self-reported improvements in mental health. J. Psychopharmacol., 35(3), 293–303.

9. Schmid, Y., et al. (2024). jw.

10. Zou, S., & Kumar, U. (2018). Cannabinoid receptors and the endocannabinoid system: Signaling and function in the central nervous system. Int. J. Mol. Sci., 19(3), 833.

11. Devinsky, O., et al. (2018). Trial of cannabidiol for drug-resistant seizures in the Dravet syndrome. N. Engl. J. Med., 378(20), 1888–1897.

12. Shannon, S., et al. (2019). Cannabidiol in anxiety and sleep: A large case series. The Permanente Journal, 23, 18–041.

13. Häuser, W., et al. (2018). Efficacy, tolerability and safety of cannabis-based medicines for chronic pain management – An overview of systematic reviews. Eur. J. Pain, 22(3), 455–470.

Agnieszka Kowalska Konopna Księgowa